اقتصاد ایران در یک نگاه

v    تجارت خارجی و رابطه مبادله

بر اساس آمار منتشر شده از سوي گمرک ج.ا.ا، در دوازده ماهه سال 1402 ميزان صادرات قطعي کالاهاي غيرنفتي کشور (به استثناي نفت خام، نفت کوره و نفت سفيد و همچنين بدون صادرات از محل تجارت چمداني) با نزديک به 9 درصد کاهش در ارزش نسبت به سال قبل به تقريبا 49 ميليارد دلار رسيده است. همچنين، واردات کشور در اين مدت با نزديک به 10 درصد افزايش در ارزش به تقريبا 66 ميليارد دلار رسيده است.  

 ارزش واحد صادرات در سال 1402 با حدود 17 درصد کاهش نسبت به سال قبل به 363 دلار در هر تن رسيده است. در مقابل، ارزش واحد واردات نسبت به سال 1401 با حدود 6 درصد افزايش به 1696 دلار در هر تن رسيده است. اين مسئله بيانگر رشد سريع‌تر ارزش واحد واردات و در نتيجه کاهش رابطه مبادله تجاري در سال 1402 است.

به‌طور کلي، ارزش واحد صادرات از شيب کمتري نسبت به ارزش واحد واردات برخوردار است و فاصله بين آن‌ها از سال 1399 تا کنون با سرعت بيشتري نسبت به سال‌هاي قبل‌تر در حال افزايش است. افزايش فاصله بين ارزش هر تن صادرات و واردات منطبق با دوره‌هاي تسريع کاهش رابطه مبادله تجاري کشور است.

   مأخذ: بانک مرکزی، مرکز آمار و گمرک.

 

v    خالص حساب سرمایه

بررسي اجزاي تشکيل‌دهنده موازنه پرداخت‌ها اطلاعات مهمي در خصوص تحولات تجاري کشور به دست مي‌دهد. در صورتي‌که هر يک از اين اجزا با کسري مواجه شود، وزنه تقاضا در برابر عرضه سنگين‌تر شده و تشديد شرايط تورمي را به دنبال خواهد داشت. يکي از مهم‌ترين اين اجزا، حساب سرمايه است. زماني‌که اين حساب دچار کسري مي‌شود، اين نگراني شکل مي‌گيرد که تعادل ورود و خروج سرمايه به هم خورده است. منفي‌شدن حساب سرمايه به اين معني است که سرمايه اقتصاد به جاي صرف در توليد و توسعه، از کشور خارج شده است. روند کسري خالص حساب سرمايه در سال‌هاي اخير صعودي بوده است. اين کسري از سال 1400 تا کنون با سرعت بيشتري در حال افزايش است. رقم مربوط به کسري خالص حساب سرمايه در نه ماهه 1402 بيش از 20 ميليارد دلار بوده است.

مأخذ: بانک مرکزی.

 

متغیرهای کلان اقتصاد ایران
نه ماهه 1402	1401	1400	1399	1398	شرح
6326	14205	11144	708-	1652-	تراز حساب جاری (میلیون دلار)
20193-	15069-	9333-	6318-	365 -	تراز حساب سرمایه (میلیون دلار)
1225	4033	895	2641-	671	موازنه کل (میلیون دلار)
-	-	838	1224	906	سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (میلیون دلار)
363*	436	396	308	308	ارزش هر تن صادرات گمرکی (دلار)
1696*	1605	1287	1153	1231	ارزش هر تن واردات گمرکی (دلار)
* دوازده ماهه 1402

مأخذ: بانک مرکزی.

 

 

 

 

 

 

 

 

اقتصاد جهان در یک نگاه

v    رشد پیچیدگی اقتصادی

شاخص پيچيدگي اقتصادي (ECI) تنوع و پيچيدگي قابليت‌هاي توليدي نهفته در صادرات هر کشور را نشان مي‌دهد. رشد اقتصادي مستلزم انباشت دانش جديد و استفاده از آن براي تنوع بخشيدن به توليد از طريق فعاليت‌هاي پيچيده‌تر است.

محققان دانشگاه هاروارد با شناسايي کشورهايي که پيچيدگي اقتصادي آن‌ها فراتر از انتظارات مبتني بر سطح درآمدي آن‌ها است، پيش‌بيني دقيقي از کشورهاي با رشد پيچيدگي اقتصادي سريع‌تر طي دهه آينده را ارائه کرده‌اند. بر اين اساس، پيش‌بيني مي‌شود سرعت رشد پيچيدگي اقتصادي در دهه آينده در سه قطب رشد يعني آسياي شرقي، اروپاي شرقي و شرق آفريقا افزايش يابد. در حال حاضر، در آسياي شرقي اقتصادهاي چين، کامبوج، ويتنام، اندونزي، مالزي و هند داراي پيچيدگي اقتصادي لازم براي ايجاد سريعترين رشد در دهه آينده تا سال 2031 هستند. در شرق آفريقا نيز انتظار مي‌رود اقتصادهاي اوگاندا، تانزانيا و موزامبيک رشد سريعي را تجربه کنند، البته اين رشد بيشتر ناشي از رشد جمعيت است تا پيشرفت در پيچيدگي اقتصادي. در اروپاي شرقي پتانسيل رشد قوي براي پيشرفت‌هاي مداوم در پيچيدگي اقتصادي وجود دارد. به‌طوري‌که گرجستان، ليتواني، بلاروس، ارمنستان، لتوني، بوسني و هرزگوين، روماني و آلباني همگي در بين 15 اقتصاد برتر پيش‌بيني‌شده قرار دارند. خارج از اين قطب‌هاي رشد، پيش‌بيني‌ها همچنين پتانسيل اقتصاد مصر را براي دستيابي به رشد سريعتر نشان مي‌دهد. ساير مناطق در حال توسعه از جمله آمريکاي لاتين و درياي کارائيب و غرب آفريقا، با دستيابي به دستاوردهاي کمتر در پيچيدگي اقتصادي خود، با چشم‌اندازهاي رشد چالش برانگيزتري روبرو هستند.

در خصوص ايران بايد گفت اين کشور از نظر سطح درآمد کمي کمتر از حد انتظار پيچيده است. در نتيجه انتظار مي‌رود اقتصاد ايران طي دهه آينده به کندي رشد کند. به نحوي‌که پيش‌بيني در خصوص پيچيدگي اقتصادي آن حاکي از رشد 2 درصدي و جايگاه 105 در بين 133 کشور است.

پنج کشور برتر به لحاظ پیش‌بینی رشد پیچیدگی اقتصادی تا سال 2031
رتبه	1	2	3	4	5
کشور	اوگاندا	کامبوج	تانزانیا	چین	اندونزی
رشد پیچیدگی اقتصادی- درصد	7.5	6.1	5.9	5.8	5.6

                                    مأخذ: Atlas.cid.harvard.edu

 

v    سهم از بازارهای جهانی

بررسي سهم ايران از بازارهاي جهاني در خصوص 10 دسته کالايي نشان مي‌دهد بيشترين سهم اين کشور مربوط به مواد معدني بوده است. به نحوي‌که طي دوره 2021-2001 به‌طور متوسط 2.3 درصد از بازار جهاني مواد معدني از آن ايران بوده است. در تمامي سال‌هاي اين دوره سهم ايران از بازار جهاني ساير دسته‌هاي کالايي (منسوجات، کشاورزي، سنگ، فلزات، شيميايي، وسايل نقليه، ماشين‌آلات، الکترونيک و خدمات) کمتر از يک درصد بوده است.

 

 

 

 

 

مأخذ: Atlas.cid.harvard.edu

  

v    تجارت جهانی

بر اساس گزارش بانک جهاني، تجارت جهاني کالا و خدمات در سال 2023 تقريبا ثابت بوده و فقط 0.2 درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است. اين ميزان رشد، کندترين رشد تجارت کالا و خدمات در 50 سال گذشته بوده است (به غير از سال‌هاي رکود جهاني). در توضيح اين مهم مي‌توان گفت کاهش تجارت کالا در سال گذشته بيانگر کاهش تجارت در اقتصادهاي پيشرفته کليدي و کاهش سرعت رشد EMDEها و همچنين بازتاب کاهش شديد رشد توليد صنعتي جهاني است. اين ميزان کاهش در تجارت جهاني کالا، اولين انقباض پايدار در تجارت کالا در 20 سال گذشته بوده است (به غير از سال‌هاي رکود جهاني). همچنين، سرعت رشد تجارت خدمات در نيمه دوم سال 2023 و به دنبال بازگشت نسبي همه‌گيري کوويد کند شده است.

              مأخذ: بانک جهانی

 

عملکرد بخش صنایع غذایی و کشاورزی

v   تجارت بخش کشاورزی و غذا

بر اساس آمار منتشرشده توسط وزارت جهاد کشاورزي، اقتصاد کشور در پايان سال 1402 با بيش از 11 ميليارد دلار کسري تجاري در بخش کشاورزي و غذا مواجه بوده است. اگرچه اين ميزان کسري در مقايسه با سال 1401 حدود 2 ميليارد دلار کاهش يافته است، اما نکته قابل توجه در اين زمينه کسري تجاري متمادي است که از وابستگي امنيت غذايي کشور به واردات حکايت دارد.

بررسي ميزان صادرات و واردات زيربخش‌هاي اصلي کشاورزي و غذا در سال 1402 نشان مي‌دهد به جز زيربخش‌هاي شيلات (آبزيان فرآوري‌شده) و محصولات باغي (خام و تازه)، ساير زيربخش‌هاي دام و طيور، دامپزشکي، محصولات زراعي و جنگل و مرتع با کسري تجاري مواجه بوده‌اند.

 

ارزش صادرات و واردات زیربخش‌های کشاورزی (میلیون دلار)
تراز		واردات		صادرات		شرح	زیر بخش
1402	1401	1402	1401	1402	1401
-96	20	105	27	9	47	حیوانات زنده	دام و طیور
-83	405	1031	515	948	920	فرآوری شده
103	33	63	29	166	62	فرآوری نشده
-76	458	1199	571	1123	1029	جمع
-434	-337	439	345	5	8	دارو‌های دامپزشکی	دامپزشکی
-1	-1	1	1	0	0	عوامل زنده
-68	-50	68	50	0	0	واکسن
-502	-388	508	396	6	8	جمع
-6	-5	9	9	3	4	آبزیان زنده	شیلات
260	301	67	27	327	328	آبزیان فرآوری شده
254	296	76	36	330	332	جمع
-8471	-10095	9604	11105	1133	1011	خام و تازه	زراعی
-3108	-3286	4015	3960	906	675	فرآوری شده
-11579	-13380	13619	15066	2040	1686	جمع
1629	1195	780	653	2410	1847	خام و تازه	باغی
-817	-1322	1097	1602	280	279	فرآوری شده
812	-128	1877	2254	2689	2127	جمع
-42	-37	80	67	37	30	جنگل و مرتع
-11114	-13179	17359	18390	6245	5212	جمع کل

            مأخذ: وزارت جهاد کشاورزی.

v   تورم خوراکی‌ها

مطابق آمار مرکز آمار ایران، در فروردین ماه 1403 نرخ تورم مصرف‌کننده خوراکی‌ها برای خانوارهای کل کشور نسبت به ماه مشابه سال قبل تقریبا 23 درصد بوده است (تورم نقطه به نقطه). در بین اقلام اصلی خوراکی‌ها، «گوشت قرمز، سفید و فرآورده‌های آن» با نرخ رشد تقریبا 47 درصدی نسبت به ماه مشابه سال گذشته بالاترین تورم را داشته است.

 

تحلیل KCG

فرصت‌ها و مزیت‌های مهم

ابلاغ قانون تأمين مالي توليد و زيرساخت‌ها

قانون تأمين مالي توليد و زيرساخت‌ها به منظور توسعه و تسهيل تأمين مالي طرح‌هاي زيربنايي (زيرساختي) و طرح‌هاي توليدي تدوين و ابلاغ شده است. مطابق اين قانون «شوراي ملي تأمين مالي» تشکيل شده و وظايفي از قبيل تقويت نظام سنجش اعتبار، توسعه و ترويج نهاد‌ها و ابزار‌هاي تضمين و توسعه دامنه وثايق قابل قبول نزد نهاد‌هاي وثيقه‌پذير را بر عهده دارد. تسهيل تأمين مالي از طريق مؤسسات اعتباري و بازار سرمايه، صدور بسته‌هاي سرمايه‌گذاري بدون نام و تأمين مالي از طريق مشارکت و مولدسازي دارايي از اهم سرفصل‌هاي قانون است.

طرح پايلوت کشاورزي قراردادي

کشاورزي قراردادي راهکاري در جهت رفع مشکل قدرت پايين کشاورزان در توثيق به دليل ساختار خرد مقياس بخش کشاورزي و همچنين گسستگي ارتباط صنايع تبديلي با بخش کشاورزي است. در اين راستا و با محوريت اتاق بازرگاني تهران مقرر شده است دو طرح پايلوت کشاورزي قراردادي در استان‌هاي خوزستان و تهران با همکاري بانک‌ها و مشارکت صنايع ذي‌ربط اجرا گردد.

بهبود نسبي منابع آبي

بررسي وضعيت مخازن سدهاي کشور در سال آبي جاري تا 22 ارديبهشت 1403 نشان مي‌دهد ورودي سدها نسبت به سال آبي گذشته 3 درصد کاهش و خروجي آن‌ها 5 درصد افزايش داشته است. در کل حجم آب موجود در مخازن نسبت به سال آبي گذشته 3 درصد افزايش يافته و به پرشدگي 67 درصدي رسيده است.

 

ریسک‌ها و تهدیدهای مهم کشاورزی

تنگناي مالي

تأمين مالي سرمايه در گردش بنگاه‌هاي اقتصادي، همچنان يکي از مهم‌ترين چالش‌هاي صنايع غذايي است. عواملي مانند افزايش نرخ ارز و افزايش هزينه مواد اوليه، افزايش هزينه توليد و افزايش نياز به سرمايه در گردش و همچنين محدوديت بانک‌ها در پرداخت تسهيلات به علت سياست کنترل ترازنامه بانک‌ها، مشکلات تأمين سرمايه در گردش بنگاه‌هاي اقتصادي فعال در اين حوزه را تشديد کرده است. 

ضعف زنجيره لجستيک سرد

خدمات لجستيکي سرد به‌منظور حفظ کيفيت محصولات کشاورزي و فرآورده‌هاي غذايي فاسدشدني و همچنين اطمينان از توزيع به موقع آن‌ها در نقاط مختلف ارائه مي‌شود. اين موضوع هم براي مصرف داخلي و هم براي صادرات حائز اهميت است. به نحوي‌که ضعف‌ در زيرساخت‌ها و فناوري‌هاي‌ مورد نياز در زنجيره تأمين‌ سرد منجر به افزايش اتلاف محصولات کشاورزي و فرآورده‌هاي غذايي شده و مانعي براي امکان توسعه صادرات است.

تأمين مواد اوليه

بخشي از نهاده‌ها و مواد اوليه در بخش کشاورزي و صنعت غذا از طريق واردات تأمين مي‌شود. اين در حالي است که دشواري‌هاي تأمين ارز براي واردات نهاده‌ها و مواد اوليه کماکان از چالش‌هاي مهم بخش کشاورزي و صنايع غذايي است. تأخير در تأمين ارز مورد نياز واردات منجر به افزايش قيمت تمام‌شده و تضعيف امنيت غذايي کشور مي‌شود.